Christo en Jeanne-Claude, meesters van de land art

Een kunstenaarskoppel met lef

Christo en Jeanne-Claude zijn beiden geboren op 13 juni 1935, maar op duizenden kilometer afstand. Het stond daarmee zowat in de sterren geschreven dat ze elkaar ooit zouden ontmoeten. Christo Vladimiroff Javacheff kwam ter wereld in het Bulgaarse Gabrovo en Jeanne-Claude Denat de Guillebon in Casablanca, Marokko.

Christo was als kind al bezeten door kunst en ging van 1953 tot 1956 studeren aan de Academie voor Schone Kunsten van Sofia. In 1958 besloot hij zich in Parijs te vestigen. Hij maakte zijn studies te gelde door olieverfportretten te schilderen. Op een dag gaat hij het portret van de moeder van Jeanne-Claude afleveren en ontmoet zo zijn toekomstige vrouw en artistieke metgezel. Ze zijn dan 23. Het is de start van een lange, mooie en succesvolle samenwerking. Samen ontwikkelen zijn hun stijlidentiteit. In de jaren 1960 krijgen ze een eerste persoonlijke tentoonstelling: ‘Stacked Oil Barrels and Dockside Packages’, gestapelde petroleumvaten en ander inpakwerk in de haven van Keulen. Ook rond die tijd komt het duo in contact met de groep rond de Nieuwe Realisten, een beweging die de wereld wil beschrijven zonder hem mooier te maken. Ze gaan weer nieuwe objecten en later ook gebouwen inpakken. De twee eigenen zich de ruimte toe, bedekken, kleuren en omhullen monumenten en geven daarmee een nieuwe esthetische kijk op landschappen, in steden, op het platteland en zelfs aan zee. Zo komen ze geleidelijk tot hun heel eigen signatuur.

“Het kunstwerk is een vrijheidskreet”, verklaarde Christo ooit. Het inpakken zorgt voor een nieuwe kijk op het object of gebouw in kwestie. Voorwerpen worden ordinair zodra ze verstopt zijn. De wrappings van Christo en Jeanne-Claude maken de evidentie zichtbaar door ze aan het oog te onttrekken. Hun creaties koppelen esthetiek aan de zoektocht naar zingeving en dat is best een moedige artistieke stellingname. Maar meer nog dan door originaliteit wordt hun werk gekenmerkt door vluchtigheid. Hun projecten zijn altijd beperkt in de tijd. Ze lopen gemiddeld twee weken. Ze vergelijken ze dan ook met regenbogen: mooi maar ongrijpbaar en vluchtig. En hoe voorbijgaand ze ook zijn, hun werken blijven voortleven in het collectieve geheugen, ook na de dood van Jeanne-Claude in november 2009 en van Christo, in mei 2020. Hun succes was ook een gevolg van hun omgang met het publiek. Verbale interactiviteit en delen van hun passie voor kust vormden een integraal onderdeel van hun aanpak.

De kunst van Christo en Jeanne-Claude maakt een heel ontwerpproces door. Er verloopt nogal wat tijd tussen de creatie en de concrete totstandkoming. En dat maakt het eindresultaat alleen maar spectaculairder. Hun werk is esthetisch en geëngageerd. Het inspireert en geniet internationale erkenning, hoe vluchtig het ook moge zijn.

De grootschalige land art-projecten van Christo en Jeanne-Claude

Door hun reusachtige afmetingen worden de werken van Christo en Jeanne-Claude vaak in verband gebracht met de land art. Ze voeren doeken, touw en metalen structuren ten tonele om architecturale sites overal ter wereld te verstoppen. Van de belangrijke gebouwen die ze verhullen blijft alleen de architecturale vorm over. De kunstenaars versterken zo het bestaan van die monumenten en maken er met een groot poëtisch gebaar symbolen van vrijheid van. Kunst en natuur worden één en zelfs meer. Als ‘omgevingsarchitecten’ staan Christo en Jeanne-Claude er ook op om na elke ingreep het landschap in zijn oorspronkelijke staat te herstellen. Ze maken steevast gebruik van schone, gerecyclede materialen en onder meer nogal wat doek, uiteraard. Ze dulden ook geen partners en betalen alles zelf, dankzij de verkoop van het voorbereidende werk: tekeningen, foto’s en maquettes van de plastisch kunstenaar.

Hun aanpak gaat niet zelden met problemen gepaard om de nodige vergunningen te krijgen voor hun ingrepen, hoewel die paradoxaal genoeg altijd tijdelijk zijn. Zo moesten ze liefst 25 jaar wachten vóór ze de Reichstag, de zetel van het Duitse parlement in Berlijn, mochten inpakken (1995), een symbolisch project dat de recente geschiedenis van Duitsland vertelt. Zilverkleurige stof en blauw touw laten de imposante structuur goed uit de verf komen.

Enkele jaren eerder, in 1970, hadden Christo en Jeanne-Claude in polypropyleen en rode touwen in Milaan twee monumenten ingepakt: dat voor de Italiaanse koning Vittorio Emanuele II op de Piazza del Duomo en het andere voor Leonardo da Vinci, op de Piazza della Scala.

In 1983 wist het getalenteerde duo ‘uit te pakken’ met Surrounded Islands, elf eilanden in de baai van Biscayne in Florida, waarrond ze 603 870 vierkante meter roze polypropyleen lieten drijven. De kunstmatige eilanden werden gebruikt als stortplaats, maar het werk bracht water en land in een totale symbiose. Ze lieten de plek mooier achter dan ze was vóór de ingreep, door tonnen afval uit de omgeving in te zamelen. Een esthetisch project met een ecologisch kantje, dus.

In 1985 was het aan de Pont Neuf, de oudste brug van Parijs, tegenover La Samaritaine, om in de schijnwerpers te staan. Ze kreeg een gigantische goudkleurige verpakking, die een visueel sterk effect tot stand bracht. De gouden weerschijn in de Seine is betoverend. Christo wilde met het werk zijn liefde betuigen aan de stad waar hij zijn wederhelft vond.

De laatste gerealiseerde projecten vóór de dood van Christo zijn The Floating Piers, in 2016 en The London Mastaba, in 2018. Het eerste kwam tot stand in Italië en bestond uit gele drijvende platformen om over het meer van Iseo te wandelen, via een vernuftig systeem van modulaire kades die de indruk wekken dat men over het water loopt. Het tweede was een tijdelijke sculptuur, bestaande uit opgestapelde vaten die op Serpentine Lake in het Londense Hyde Park dreven.

Of hoe unieke projecten, hoe voorbijgaand ook, onmiskenbare sporen in onze geheugens kunnen achterlaten.

De Arc de Triomphe, Wrapped, postuum werk van het koppel Christo en Jeanne-Claude

De Parijse Arc de Triomphe inpakken was een van de dromen die het koppel na aan het hart lagen. Al in 1961 ging dit ambitieuze project rijpen in de geest van de jonge Christo, die in de buurt met Jeanne-Claude een kamertje huurde. Decennia later, na hun overlijden gaat die wens bij wijze van hommage alsnog in vervulling. Het project had in 2020 moeten plaatsvinden, om samen te vallen met een tentoonstelling over de kunstenaars in het Centre Pompidou, maar werd door de pandemie verplaatst naar 2021. De Arc de Triomphe bleef gedurende 16 dagen ingepakt. Een oude droom en uitdaging die werkelijkheid werd.

Tijdens een laatste interview verklaarde Christo: “Ik had nooit gedacht dat het er nog zou van komen … maar je moet weten dat veel van die projecten zonder mij uitgevoerd kunnen worden. Alles staat al op papier”. Het jeugdproject, vereeuwigd in tal van voorbereidende studies, werd gesuperviseerd door de neef van de kunstenaar. Het werd voorgesteld op het ‘Centre des monuments nationaux’ door het Centre Pompidou en kreeg de steun van de stad Parijs.

 

View this post on Instagram

 

Une publication partagée par Christo and Jeanne-Claude (@christojeanneclaude)

L’Arc de Triomphe, Wrapped ‘toonde’ zich aan het grote publiek van 18 september tot 3 oktober 2021. Het was dus zoals het geheel van het werk van het cultduo een spectaculair maar tijdelijk werk. De kosten van de installatie werden volledig gedekt door de Fondation Christo. 25 000 vierkante meter stof in een blauwzilveren kleur en drie kilometer herbruikbaar rood touw werden afgerold om een van de bekendste monumenten in te pakken. “Het wordt als het ware een levend object dat beweegt in de wind en het licht weerkaatst. De plooien zullen gaan rimpelen, het oppervlak van het monument krijgt iets sensueels. De mensen zullen de Arc de Triomphe willen aanraken”, voorspelde Christo over zijn mooi verpakte cadeau voor de lichtstad.

Bij Taschen verscheen Christo and Jeanne-Claude – L’Arc de Triomphe, Wrapped dat de ontstaansgeschiedenis van het project vertelt aan de hand van foto’s, schetsen, herinneringen, ontwerpen … En tot 20 oktober 2021 loopt in het Musée Würth in de Elzas een expo over de belangrijke werken van het duo.

Place Charles de Gaulles, 75008 Paris (Frankrijk)
Praktische informatie op de officiële website van de kunstenaars:
christojeanneclaude.net