Sommaire
Een architectonisch huzarenstuk te midden van de woestijn
Monumentale en innovatieve realisaties van de hand van Jean Nouvel
De buitengewone beleving die Jean Nouvel en zijn architectenbureau aan de bezoeker van het National Museum of Qatar (NMoQ) bieden, luidt een nieuwe fase in op het palmares van de winnaar van de Pritzker Prize, wereldwijd de hoogste onderscheiding voor architectuur. Zijn werk in het veranderende architecturale landschap van Doha is trouwens al vergeleken met een andere realisatie in de Qatarese staat, namelijk die van de Nederlandse architect Rem Koolhaas, die ook houder is van deze architectuurtrofee. De Nationale Bibliotheek van Qatar is van de hand van OMA, het architectenbureau van Koolhaas: het is een uitspringend en driehoekig gebouw met een futuristische ongewoonheid die menigeen onverschillig laat. Voor de Fransman Jean Nouvel is architectuur net het tegenovergestelde, namelijk een met kunst vergelijkbare vorm van schoonheid. En het National Museum of Qatar is daar een perfect voorbeeld van.
In Parijs zijn tal van monumenten van de hand van Jean Nouvel en dan vooral culturele instellingen voor oude, moderne en hedendaagse kunst, gaande van ambachtskunst en plastische kunsten tot muziek. Allemaal gebouwen die sinds het einde van de jaren 80 zijn opgetrokken. Zo herbergt de Franse hoofdstad bijvoorbeeld het Institut du monde arabe (1987), de Fondation Cartier pour l’art contemporain (1994), het Musée du Quai Branly (2006) en de Philharmonie de Paris (2015).
De ‘geest van Jean Nouvel’ vinden we terug in wolkenkrabbers voor multinationals, financiële centra in internationale steden zoals Tokio (Dentsu Towers) en Barcelona (Torre Agbar) en administratieve gebouwen met massieve horizontale structuur, zoals in het Franse Nantes (justitiepaleis) of Montpellier (gemeentehuis).
Iwan Baan | NMoQ
Een opvallende en milieugebonden benadering
Hoe kunnen we de stijl van Jean Nouvel omschrijven? Het is een mix van een neiging naar structuren als monolieten, soms ovalen, zwart en intens rood. En van volledige doorzichtigheid op alle verdiepingen met een luchtigheid die het glas, staal en het ruwe beton verlevendigt met tal van openingen en lichtinval. Ook rechthoekige vormen die stabiliteit uitstralen. Een architectuur die erop gericht is zo goed mogelijk rekening te houden met de omringende landschappen en de natuurlijke opwarming van het geraamte tot een minimum te beperken en het energieverbruik te verminderen.
In 2017 kreeg het Louvre op vraag van de Franse staat er een broertje bij in de Verenigde Arabische Emiraten: het Louvre Abu Dhabi, het eerste wereldmuseum in de Arabische wereld. Het museum is de thuisbasis van een duizendtal werken uit alle periodes en beschavingen, gaande van de beginjaren van de mens tot hedendaagse kunst. Met dit ambitieuze en beredeneerde concept heeft Jean Nouvel getoond wat hij waard is: de architectuur van het museum is gebaseerd op het principe van de traditionele Arabische koepel, die in dit geval volledig met gaten is bedekt (geïnspireerd op het typisch Arabische houten traliewerk). De immense ruimtes van het museum baden daardoor in het licht. Een microklimaat als het ware, waar zelfs regenwater wordt bespaard.
Twee jaar later, in 2019, werd het Nationaal Museum van Qatar ingehuldigd, “een woestijn die zich in de zee heeft gewaagd”, aldus de Franse architect. Het gebouw, in de vorm van een woestijnroos, palmt een ruimte van 350 meter in langs de grote baai van Doha. Woestijnrozen zijn rotsformaties die ontstaan door de kristallisering in een plas stilstaand water, vlak bij het grondoppervlak. Het lijkt dus alsof het Nationaal Museum van Qatar uit de grond rijst en daarmee versmelt.
Landschap ontmoet geschiedenis
Een woestijnroos die boven Doha uittorent
De in elkaar verstrengelde schijven waaruit dit iconische gebouw is samengesteld, belichamen een door de wind geërodeerde en gebeeldhouwde rots. De vorm doet ook denken aan de cultuur en het klimaat van Qatar. De zandkleurige betonnen bekleding past perfect in de plaatselijke omgeving en de overhangende elementen zorgen voor mooie schaduwplekken. Zo kan de bezoeker buiten flaneren langs het gebouw, en wordt de binnenkant tegelijkertijd beschermd tegen licht en warmte. Er zijn amper inspringende vensters en de zon schijnt er nooit op. Binnen in het gebouw kruisen de door deze architectonische schijven gevormde ruimtes elkaar. De constructie bestaat ook uit tal van ruimtes met grafische en geometrische afmetingen. Wanneer de bezoeker één ruimte verlaat, heeft hij dus geen idee van de architectuur die hem in de volgende ruimte te wachten staat. Daardoor ontstaat er een verrassende ontdekkingsdynamiek.
De koninklijke bestemming van het Nationaal Museum van Qatar
Het museum is gebouwd rond een historisch gebouw waarin het plaatselijk erfgoedmuseum was gelegen en ook ooit de woonplaats van de koninklijke familie was: het paleis van sjeik Abdullah bin Jassim Al Thani (1880-1957), zoon van de stichter van Qatar. Tijdens zijn bezoek volgt de bezoeker een elliptisch parcours rond een centrale binnenplaats met lichte niveauverschillen, zoals de natuurlijke golvingen van de duinen. De bezoeker vindt er permanente collecties terug die gewijd zijn aan de geologische, culturele en politieke geschiedenis van Qatar. De apotheose is dan de ontdekking van het vroegere paleis, een van de juwelen in de collecties van het NMoQ, dat hier in zijn oorspronkelijke staat is gerestaureerd.
Iwan Baan | NMoQ
Een van de mooiste trekpleisters van Qatar bewonderen
Unieke collecties en historische meesterwerken
Het Nationaal Museum van Qatar van Jean Nouvel is onderverdeeld in drie afdelingen die uit 11 galerijen bestaan. 7000 m² zijn gewijd aan de permanente collecties en 1700 m² aan tijdelijke tentoonstellingen. Elke galerij vertelt ons aan de hand van geluiden, archiefbeelden en erfgoedobjecten een deel van de geschiedenis van Qatar, zoals bijvoorbeeld het beroemde pareltapijt dat in 1865 werd besteld door de maharadja van Naroda en bekleed is met anderhalf miljoen edelstenen uit de Perzische Golf (diamanten, smaragden, saffieren …). Een buitengewoon object dat tijdens een veiling bij Sotheby’s werd aangekocht en hier samen met onder andere foto’s, juwelen en traditionele klederdracht wordt tentoongesteld.
Een hedendaags museum en een oase aan beeldhouwwerken
Met zijn NMoQ plaatst het kleine Qatar zich opnieuw op de kaart als een hippe bestemming voor kunstliefhebbers in het Midden-Oosten. Een land dat dankzij zijn opmerkelijke aankoop van monumentale beeldhouwwerken van land art-kunstenaar Richard en een schilderij van Paul Cézanne, voor een bedrag van enkele honderden miljoenen dollars, een plek heeft weten te bemachtigen in de kunstwereld en -markt.
De rijke collecties van het Nationaal Museum van Qatar worden prachtig aangevuld met een waaier aan moderne en hedendaagse kunst. De kunstselectie is weliswaar voornamelijk gericht op creaties uit de Arabische wereld en werken die besteld zijn bij Qatarese kunstenaars, maar de selectie onder auspiciën van de Qatarese prinses, sjeika Al Mayasaa, zus van de huidige emir en voorzitster van de musea van Qatar, bevat internationale referenties die zeer hoog aangeschreven staan bij verzamelaars, onder andere werken van Damien Hirst, Mark Rothko en de onvermijdelijke Andy Warhol.
De museumbeleving van Jean Nouvels Nationaal Museum van Qatar wordt aangevuld met een landschapspark dat een nieuwe interpretatie van de woestijnpanorama’s van de streek biedt, waarin kleine duinen, op laagvlaktes geïnspireerde tuinen, zoutmeren (sebka’s) en oasen elkaar afwisselen. Op het domein vind je alleen inheemse planten en bomensoorten terug … en een lagune van 900 meter lang versierd met meer dan 100 fonteinen van de hand van de Franse kunstenaar Jean-Michel Othoniel. Hun bijna impressionistische tracés lijken letterlijk te zijn overgenomen uit de Arabische kalligrafie. Een buitengewoon bezoek waar je maar niet over uitgepraat raakt.
Iwan Baan | NMoQ
Verbazingwekkend, maar ook groen en duurzaam
De bezoeker rondt zijn bezoek aan de collecties en tuinen van het Nationaal Museum van Qatar van Jean Nouvel af met een verrassend moment in de boetiek van het museum. Het gaat immers niet zomaar over een winkel of kunstbibliotheek , maar over een echt huzarenstuk van de hand van het Australisch-Japanse architectenbureau Koichi Takada Architects, dat onder meer bekend staat om zijn ‘verticale bossen’. De boetiek is volledig gemaakt van hout afkomstig uit ecologisch verantwoorde bosbouw in Europa. Het is een volwaardige plaats waarvan het ontwerp ons doet denken aan de ancestrale Qatarese grot van Dhal Al Misfir, en die al even impressionant is als het Nationaal Museum van Qatar zelf.
Het Nationaal Museum van Qatar heeft ondanks zijn ligging midden in de woestijn als eerste nationaal museum een green LEED-certificaat (het standaardstelsel voor gebouwen met een hoge milieukwaliteit) en vier sterren bij Green Star weten te behalen. Green Star is het standaardstelsel van de Australische vereniging Green Building Council of Australia waarmee kan worden gecontroleerd of een gebouw echt duurzaam is.
Museum Park St, Doha, Qatar (Verenigde Arabische Emiraten)
