Sommaire
Meer dan een shoppinwalhalla
Naar aanleiding van de heropening van Samaritaine brengt de Franse luxe-uitgeverij Assouline een rijk gedocumenteerd koffietafelboek uit dat niet alleen de geschiedenis van het beroemde warenhuis verhaalt maar ook de restauratie en het hedendaagse resultaat gedetailleerd uit de doeken doet. Maar Samaritaine is veel meer dan een shoppingwalhalla, het is ook een interessant voorbeeld van art nouveau en art deco, twee artistieke en architecturale stijlen die erg en vogue waren in het Europa van begin vorige eeuw.
Oorspronkelijk ontwerp door Frantz Jourdain
Architect Frantz Jourdain kreeg begin vorige eeuw de opdracht van eigenaars Ernest Cognacq en Marie-Louise Jaÿ om hun bestaande winkel uit 1870 te vernieuwen en uit te breiden. Jourdain maakte deel uit van verscheidene architecturale gemeenschappen die zijn persoonlijke architecturale visie sterk beïnvloedden en zo ook de keuzes die hij maakte voor het ontwerp van Samaritaine. Als president van de Société du Nouveau tijdens de hoogdagen van de art nouveaubeweging, valt het niet te verbazen dat deze toen revolutionaire stijl duidelijk naar voor komt in zijn originele ontwerp.
Juxtapositie van moderniteit en natuur
Art nouveau laat zich niet alleen kenmerken door het overvloedige gebruik van florale motieven, maar ook door haar voorliefde voor moderne technieken. Op architecturaal vlak uit zich dat voornamelijk in de toepassing van grote glasoppervlakken en ijzeren bogen, elementen die sterk aanwezig zijn in het oorspronkelijke ontwerp van Jourdain. Het skelet van Samaritaine werd vervaardigd uit staal en glas, maar de befaamde voorgevel werd bekleed met tegels in emaille in felgeel, groen, wit en goud. Deze stijl werd ook doorgetrokken naar het interieur. De ijzeren trappen, betegelde vloeren en fresco’s op de muren waren voorzien van de typerende florale motieven uit de art nouveau-esthetiek.
Samaritaine
Art nouveau in België
Ook in België kende art nouveau trouwens een zeer grote navolging. De Gentse architect Victor Horta geldt samen met Henry Van De Velde als enkele van de belangrijkste vertegenwoordigers van deze stijl. Tal van Horta’s ontwerpen kan je vandaag nog bezoeken, zoals het Hotel Tassel, dat door velen beschouwd wordt als het ‘manifest’ van de art nouveaustijl, de Koninklijke Serres van Laken en het Paleis voor Schone Kunsten (BOZAR). Een viertal burgerwoningen van de hand van Horta staan vandaag ook op de UNESCO Werelderfgoedlijst, waaronder zijn vroegere woning en atelier waarin het Horta-museum is ondergebracht.
Renovatie in art decostijl
Maar het originele ontwerp van Jourdain was geen lang leven beschoren. Toen het gebouw in 1910 was afgewerkt, liep de populariteit van de art nouveaustijl al op zijn laatste benen. Nieuwe artistieke bewegingen zoals het fauvisme, het kubisme en de art deco maakten van Samaritaine een gedateerd ontwerp. Tijdens de jaren twintig kreeg het een meer actuele look en werd het verder uitgebreid. De glazen koepels en het decoratieve ijzerwerk sneuvelden en maakten plaats voor meer geometrische accenten en crèmekleurige stenen. Deze update was een samenwerking van Jourdain en Henry Sauvage en werd vervolledigd in 1928. Aan het eind van de werken bestond Samaritaine uit vier verschillende warenhuizen en strekte uit van de Rue de Rivoli tot de Quai du Louvre.
Een veelomvattende restauratie
In 2005 moest het Samaritaine noodgedwongen de deuren sluiten omwille van veiligheidsredenen. Het vermaarde Japanse architectenbureau SANAA kreeg de opdracht om de renovatie in goede banen te leiden, waarbij SRA architectes als uitvoerend architect werden aangesteld. De opzet van het veelomvattende project was om zowel de historische art nouveau en art deco-elementen in ere te herstellen als een hedendaagse uitstraling aan het gebouwencomplex te geven. De gebouwen worden vandaag niet alleen als winkelruimte ingezet. Verscheidene ruimtes kregen een herbestemming tot kantoren, een vijfsterrenhotel, een honderdtal sociale woningen en een kinderdagverblijf.
Samaritaine
Contemporaine glazen gevel
Naast de restauratie van de aanwezige constructie voegde SANAA ook enkele nieuwe architecturale elementen toe, zoals de opvallende glazen gevel die zich rond het gebouw wentelt en de omliggende gebouwen reflecteert. Op die manier wil men het historische en het hedendaagse op het glazen oppervlakte verenigen en zo een harmonieuze relatie bestendigen tussen de gerenoveerde en nieuwe gedeeltes. Bovendien verwijst de golvende gevel naar de avant-gardistische visie en het glasonderzoek dat het werk van de originele architecten, Frantz Jourdain and Henri Sauvage, kenmerkte. Daarnaast werd de “passage de La Samaritaine” aangelegd, een nieuwe straat die doorheen het bestaande gebouw loopt en drie binnenpleinen met elkaar verbindt, waarvan twee met glazen koepels, zodat het licht er dieper kan binnendringen.
Vernieuwde Bourse de Commerce
Samaritaine is niet het enige historische icoon dat in de laatste jaren gerenoveerd en gemoderniseerd werd. Ook de achttiende-eeuwe Bourse de Commerse kreeg een hedendaagse transformatie, en ook hier door een Japanse architect van wereldformaat, de Pritzker Prijs-winnende Tadao Ando. Het vroegere beursgebouw herbergt verschillende expositieruimtes die talloze kunstwerken uit de privécollectie van eigenaar en kunstmecenas François Pinault, oprichter en CEO van luxegroup Kering, zullen tentoonstellen.
